Kiedy odrzucenie spadku może być nieskuteczne?

W spadku można otrzymać zarówno nieruchomość, jak i wierzycieli. W celu uniknięcia długów spadkowych należy złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Trzeba przy tym pamiętać, że takie oświadczenie może się okazać nieskuteczne. Kiedy oświadczenie o odrzuceniu spadku może być nieskuteczne? Jak uniknąć takiej sytuacji?

Zgodnie z 1015 § 1 Kodeksu cywilnego (dalej: k.c.). „Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania”. Ten teoretycznie prosty zapis do chwili obecnej budzi wątpliwości osób powołanych do spadku, co wynika m.in. z trudności ustalenia momentu, w którym rozpoczął się bieg terminu określnego w art. 1015 § 1 k.c. Wątpliwości te są tym większe w sytuacji, w której poszczególni członkowie rodziny będący spadkobiercami ustawowymi nie kontaktują się ze sobą, w związku z czym trudno ustalić, czy ustawowe prawo dziedziczenia przeszło już na zstępnych, czy też nie.

Oświadczenie o odrzuceniu spadku a podstawa z której wynika jego powołanie

Na samym wstępie zwróćmy uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego, który na pytanie: „Czy skutecznym jest złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 k.c.?”. Udzielił odpowiedzi negatywnej. W podjętej uchwale Sąd Najwyższy orzekł, że „Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku przez osobę, w stosunku do której nie rozpoczął jeszcze biegu termin określony w art. 1015 § 1 k.c., jest bezskuteczne”. Oznacza to, że nie wywołuje ono skutków prawnych. Sytuacja jest o tyle skomplikowana, iż pod uwagę należy wziąć nie tylko zasady dziedziczenia ustawowego (w tym przypadku złożenie oświadczenia przez dziecko, w sytuacji w której powołany do spadku rodzic jeszcze takiego oświadczenia nie złożył jest nieskuteczne), ale również inne podstawy z których wynika powołanie, np. testament.

W sytuacji, w której spadkobierca testamentowy jest jednocześnie spadkobiercą ustawowym, a pozostali spadkobiercy testamentowi odrzucili spadek istnieje konieczność złożenia przez spadkobiercę osobnego oświadczenia o odrzuceniu spadku na podstawie każdej z podstaw z której wynika jego powołanie:

• osobnego oświadczenia wymaga powołanie na podstawie testamentu,
• osobnego oświadczenia wymaga powołanie ustawowe.

Co ważne, dziedziczenie testamentowe wyprzedza dziedziczenie ustawowe. W pierwszej kolejności osoba powołana do spadku musi się wiec zrzec prawa wynikającego z testamentu, w drugiej dopiero z ustawy. W każdym z tych przypadków w składanym oświadczeniu powinien zostać wyraźnie wskazany tytuł powołania do spadku. Jednocześnie, żeby drugie oświadczenie było skuteczne, należy je złożyć w terminie określonym w art. 1015 § 1 k.c., co wiąże się z uprzednią koniecznością odrzucenia masy spadkowej przez wszystkich spadkobierców powołanych w testamencie. Terminy od odrzucenia spadku na podstawie tych dwóch podstaw biegną niezależnie, co uniemożliwia jednoczesnego złożenia obu oświadczeń.

Skuteczne złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku z ustawy

Oświadczenie o odrzuceniu spadku przypadającego spadkobiercy z ustawy jest możliwe:

• gdy spadkodawca nie zostawił testamentu;
• gdy testament okazał się nieważny lub bezskuteczny;
• gdy spadkobiercy testamentowi nie chcą lub nie mogą dziedziczyć i dochodzi do dziedziczenia ustawowego.

Należy przy tym pamiętać, że skuteczne odrzucenie spadku wymaga złożenia oświadczenia w odpowiednim terminie, co przekłada się na konieczność zachowania kolejności dziedziczenia ustawowego przy odrzucaniu spadku.